Znaczenie rysunku odręcznego w warsztacie architekta i przyszłego adepta architektury

KŁADKA AUTOR KRZYSZTOF GROCHAL ABSOLWENT KURSU ELIPSA OBECNIE STUDENT AiU PK

Pierwszym teoretykiem architektury, który pisał o rysunku był Marcus Vitruvius Pollio, znany jako Witruwiusz. W swym opracowaniu (27 – 23 r. p.n.e.) pt. De architectura libri decum, podkreślał znaczenie rysunku w pracy architekta. Architekt jego zdaniem powinien przedstawiać projekty budowli za pomocą nie tylko rzutów i elewacji ale i tzw. scenografii.
Wymagająca racjonalnej organizacji architektura gotyku spowodowała narodziny nowoczesnego rysunku architektonicznego. Architekt stał się rzeczywistym autorem projektu. Posiadał  wiedzę techniczną, niezrozumiałą i coraz bardziej obcą dla klientów, co zapewniło architektom istotną pozycję społeczną. W pracy architekci wykorzystywali predyspozycje do możliwości prezentowania form za pomocą rysunku. Od tej pory rysunek zaczął spełniać dwie podstawowe funkcje. Określał  formę projektu, na podstawie którego wykonywano rysunki szablonów dla cieśli. Rysunek musiał być czytelny, tak aby inwestor (zatwierdził go i zapewnił finansowanie inwestycji.

Rysunek architektoniczny rozwijał się od połowy XIII w. manuskrypt Villarda de Honnecourt stanowi rodzaj podręcznika dla architektów. Jest to zbiór rysunków opatrzonych komentarzami. Jednak poza formami architektonicznymi i obiektami przedstawionymi w formie rzutów, elewacji czy widoków całościowych, znajdują się tu także figury ludzkie i zwierzęta. Villard głęboko wierzył w wartość dydaktyczną rysunku w warsztacie architekta.

Kulminacyjnym momentem dla rozwoju rysunku architektonicznego był XIV i XV w., przy jednoczesnej stagnacji, wręcz recesji w budownictwie. Architekt – osoba odpowiedzialna za proponowany projekt architektoniczny, zaczął dbać w sposób szczególny o czytelność i obrazowość swoich rysunków. Rysunkowi nadano także funkcję dydaktyczną, wykorzystując go jako podstawową metodę nauczania zawodu architekta.

Wynaleziona przez Filippa Brunelleschiego i Leone Battiste perspektywa geometryczna pozwoliła na logiczne opracowanie systemu przedstawiania projektu. Formę architektoniczną można było przedstawić nie tylko w skali w jej realnych wymiarach za pomocą rysunku ortogonalnego, ale i w precyzyjnym ujęciu perspektywicznym. Rysunek był pojmowany jako głównym i analityczny etap w procesie poznawania, ujęcia teoretycznego oraz formułowania projektowego. Pod tym aspektem rysowanie stanowiło wartość jako aktywny i twórczy element każdej sztuki, z architekturą włącznie. Rysunek perspektywiczny ukazuje obraz zbliżony do tego, po realizacji. Obraz projektowanej formy w ujęciu perspektywicznym mogł być w mniejszym stopniu analityczny, natomiast poprzez zastosowanie efektów plastycznych często stawał się bardziej wrażliwy i odpowiadający rzeczywistości.

Federico Zuccari w swych rozważaniach wprowadza pojęcia: rysunku wewnętrznego (pomysł – koncepcja) oraz rysunku zewnętrznego (graficzne przedstawienie pomysłu).

Giovanni Bottari podkreślał rolę rysunku w warsztacie architekta, co wywarło znaczący wpływ na formowanie się dydaktyki akademickiej w Akademii św. Łukasza w Rzymie. Rysunek stał się podstawowym środkiem wypowiedzi, co w krótkim czasie stało się wzorem dla zorgaqnizowanego szkolnictwa architektonicznego w Europie.

Od XVII w. aż do czasów współczesnych rysunkowi przypisuje się szczególne znaczenie. Zarówno w szkołach architektury przy akademiach sztuk pięknych jak i przy politechnikach rysunek odręczny stanowił jedną z zasadniczych form wykształcenia.

We współczesnych uczelniach architektonicznych można wyróżnić szkoły, które przywiązują duże znaczenie do nauczania rysunku odręcznego oraz szkoły, w których takiej potrzeby się nie odczuwa. Przypuszczać można, że ta druga podstawa, charakterystyczna zwłaszcza dla nowych szkół architektonicznych, wynika z poglądów opartych na fascynacji możliwościami technik komputerowych. Tendencja ta szczególnie widoczna jest w USA i niektórych krajach Europy Zachodniej. Po analizie programów dydaktycznych uczelni architektonicznych, można stwierdzić, że w szkołach, w których przed kilkudziesięciu laty ograniczono nauczanie rysunku odręcznego, obecnie powraca się do rozszerzania tej dyscypliny. Ograniczona dydaktyka w zakresie rysunku przełożyła się negatywnie na cały proces nauczania architektury.

Jorg Silvetti głosi, iż rysunek odręczny w formie szkicu jest źródłem idei oraz narzędziem korygującym cały proces projektowania. Rysunek stanowi fundamentalną rolę w architekturze, gdyż jest pierwszym wrażeniem wizji architekta. Silvetii wykonuje całą gamę rysunków – od abstrakcyjnych szkiców wyjaśniających ideę projektu, przez rysunki stanowiące prezentację dla inwestorów, aż do rozwiązań technicznych.

Renzo Piano twierdzi, że rysunek odręczny jest zasadniczą częścią teoretycznego procesu kreowania architektury. Proces ten zaczyna od szkiców, następnie tworzy rysunki bardziej szczegółowe by w końcowej fazie wykonać model. Rysunek jest instrumentem procesu cyrkulacji pomiędzy pomysłem a faktycznym wykonaniem projektu, natomiast model stanowi jedynie fizyczne przekształcenie rysunku w trójwymiarową formę.

Frank O. Gehry zaczyna proces projektowy od syntetycznych szkiców przedstawiających ideę kreowanej architektury. Pomysł i rysunek mistrza tworzą budowlę, którą komputer jako doskonałe narzędzie pozwala w perfekcyjny sposób zrealizować.
Z kolei Peter Zumthor poetycko uważa, że rysunki pozwalają nam uczyć parę kroków wstecz, spojrzeć i nauczyć się rozumieć to, co jeszcze nie istnieje, a jednak zaczyna się stawać.

Gustaw Peichl (…) szkicowanie stanowi pewien rodzaj rozmyślania na papierze. Językiem architektury jest szkic. Architekt obecnie nie może być wrogiem szybkich metod komputerowych, jednak musi on wiedzieć, gdzie i w jaki sposób należy stosować te nowoczesne osiągnięcia techniki. Nie można zaprzeczyć, iż w wyniku niekontrolowanego stosowania programów CAD w praktyce, indywidualna oparta na zmysłach praca projektowa coraz bardziej ulega zapomnieniu. Jednak twórcza działalność oraz animacja są nieodzowne na wszystkich etapach projektowania, jeżeli chcemy uzyskać niezbędną kreatywność. Z tego punktu widzenia konieczne jest zwrócenie uwagi na wagę i istotę rysunku odręcznego.

Wielu wybitnych współczesnych architektów akcentuje ogromną rolę rysunku odręcznego jako zapisu myśli twórczej. Należy pamiętać, że komputer pomimo niewątpliwych możliwości usprawniających pracę, jako narzędzie nie może zastąpić twórczego procesu kształtowania przestrzeni architektonicznej.

Rysunek spełnia dwa podstawowe zadania: rozwija precyzyjną wyobraźnię przestrzenną, niezbędną w procesie twórczym oraz pełni rolę podstawowego środka komunikacji i informacji. Niezmiennie aktualne jest to, iż podstawową zasadą w procesie kształcenia architekta i później niezbędną w jego warsztacie pracy jest umiejętność posługiwania się rysunkiem opartym na zasadach realizmu, znajomości zasad perspektywy i budowy formy.